UTANGULIZI

Nyuki ni wadudu wadogo wanaosifika kwa uchevushaji wa maua katika mimea mbalimbali na hivyo kuchangia katika uwepo wa mimea inayotupatia hewa safi pamoja na chakula. nyuki hutegemea chakula chao kutoka katika nta zinazopatikana katika maua ya mimea.

1.  

Nyuki waliopo katika familia ya “apidae” huzalisha asali na hivyo kufanya wadudu hawa wadogo kuanza kufugwa kwaajili ya uzalishaji wa asali, nyuki wana tabia tofauti tofauti wapo nyuki wanaouma, wapo nyuki wasiouma, wapo nyuki wanaotoboa miti, wapo nyuki wanaopendelea kuishi katika mapango ya magogo pia aina nyingine huishi katika mashimo yanayopatikana ardhini. Kwa kuongezea, nyuki huchangia uzalishaji wa asali. Wanakusanya nekta kutoka kwenye maua na kuipeleka kwenye mzinga. Nekta hii huchakatwa na kubadilishwa kuwa asali na nyuki. Asali ni chakula chao na pia ina thamani kubwa kwa wanadamu.

Wataalam wengi duniani ikiwemo Tanzania wamefanya tafiti mbalimbali zinazomuhusu nyuki na kila uchwao huendelea kugundua aina mpya za nyuki. Mfano mwaka 2019 mhadhiri kutoka chou cha mweka Dr. Julius Visent Laway aligundua aina mpaya ya nyuki wanaoitwa Lasioglossum meruraptor ambao waligunduliwa katika mlima meru.

Nyuki ni muhimu kwa sababu ya jukumu lao katika uchavushaji wa maua. Wanapokula nekta kutoka kwenye maua, poleni huambatana na miili yao na hii inasambazwa kwa maua mengine wanayotembelea. Hii inachangia katika uzalishaji wa matunda, mboga, na mazao mengine. Hata hivyo, nyuki wamekumbana na tishio la kupungua kwa idadi yao katika miaka ya hivi karibuni. Sababu za kupungua kwa nyuki ni pamoja na mabadiliko ya mazingira, upungufu wa malisho ya maua, matumizi ya dawa za wadudu katika mimea, pamoja na magonjwa.

MAISHA YA NYUKI.

Maisha ya nyuki yana muundo wa kijamii na kazi zinagawanywa kati ya malkia, wafanyakazi, na madume. Hapa kuna maelezo kuhusu maisha ya nyuki kiujumla:

MALKIA WA NYUKI NA MAJUKUMU YAKE

• Kutaga mayai: Jukumu kuu la malkia wa nyuki ni kutaga mayai. Anaweza kutaga maelfu ya mayai kila siku. Mayai haya yanakuwa ndio wafanyakazi, nyuki wa kiume (dume), au malkia wengine wa nyuki Kuhakikisha kuendelea kwa koloni: Malkia wa nyuki ni muhimu sana katika kuhakikisha kuendelea kwa koloni. Kwa kuzalisha mayai mengi, anahakikisha kuwepo kwa idadi ya kutosha ya nyuki wa kufanya kazi na kuimarisha koloni dhidi ya hatari za kufa kwa malkia au vifo vya nyuki wengine wazee.

• Kusafiri na kuanzisha makoloni mapya: Malkia wa nyuki anaweza kuondoka na kundi la nyuki wafanyakazi wachache kutoka kwenye koloni la asili na kusafiri umbali mrefu ili kuanzisha makoloni mapya. Hii inajulikana kama “kuvunja sega” au “kuvunja mzoga”. Malkia anaweza kutaga mayai ndani ya makoloni hayo mapya ili kuanzisha koloni mpya.

• Kukabiliana na ushindani wa malkia wengine: Katika mazingira fulani, malkia wa nyuki anaweza kukabiliana na malkia wengine wa nyuki kutoka makoloni mengine. Wanaweza kushambuliana na kujaribu kuharibu malkia mwingine ili kuhakikisha udhibiti wa eneo lao na rasilimali.

• Malkia wa nyuki ana jukumu muhimu katika kudumisha utendaji wa koloni la nyuki na kuhakikisha kuendelea kwa uzalishaji wa asali na kizazi cha nyuki. Bila malkia, koloni litapoteza uwezo wake wa kuzalisha nyuki wapya na hatimaye kuathiriwa katika utendaji wake.
  • NYUKI WA KIUME (DUME) NA MAJUKUMU YAKE

• Kuzalisha: Jukumu kuu la nyuki wa kiume ni kuzalisha kwa kurutubisha malkia. Wao huzaliwa na kazi ya kuzaliana na malkia wa nyuki. Hata hivyo, nyuki wa kiume hawawezi kufanya kazi zinazohusiana na ujenzi wa sega, ulinzi wa koloni, kuvuna chakula, au kuchukua majukumu ya kawaida ya nyuki wa kike.
  • NYUKI MFANYAKAZI NA MAJUKUMU YAKE.

• Kukusanya Chakula: Nyuki wa kike huondoka kwenye mzinga ili kukusanya nekta, poleni na maji. Hupaa umbali mrefu na kutembelea maua mengi, wakikusanya rasilimali za chakula kwa ajili ya kundi la nyuki.

• Uchavushaji wa Mimea: Wakati wanakusanya nekta, nyuki wa kike kwa bahati nzuri huhamisha poleni kutoka ua hadi ua, wakisaidia katika uchavushaji wa mimea. Mchakato huu ni muhimu kwa uzazi wa mimea na uzalishaji wa matunda na mbegu. Hivyo basi kutoweka kwa nyuki ni kutoweka kwa Maisha ya mimea pamoja na Wanyama ikiwemo binadamu.

AINA ZA NYUKI

Inakadiriwa Duniani Kuna aina 20,000 za nyuki wanaojulikana, takriban asilimia 90 ya nyuki wote duniani wanaishi katika makundi na hivyo hufanya kazi zao kwa ushirikiano. Nyuki wanapatikana katika mabara yote isipokua antartica. Mfano. Kuhusu Afrika, kuna angalau aina kadhaa za nyuki zilizotajwa hapo awali, lakini idadi kamili ni ngumu kufahamu kwani kuna uwezekano wa kuwepo kwa aina zisizojulikana au zisizojulikana vizuri. Kwa kuwa hakuna orodha kamili na iliyothibitishwa ya aina zote za nyuki zinazopatikana katika Afrika, ni vigumu kutoa idadi sahihi. Hawa ni baadhi ya aina chche za nyuki wa asali wanaopatikana Africa, Nyuki wa Asali (Apis mellifera), Nyuki wa Asali wa Afrika (Apis mellifera scutellata), Nyuki wa Asali wa Jangwani (Apis mellifera sahariensis), Nyuki wa Asali wa Misitu (Apis mellifera adansonii), Nyuki wa Asali wa Pembe (Apis mellifera scutellata), Nyuki Wadukari (Apis dorsata), Nyuki Wasaidizi (Meliponini).

1. UMUHIMU WA NYUKI.
2. Uchavushaji wa Mimea: Nyuki ni wachavushaji muhimu wa mimea. Wanapokusanya nekta kutoka kwenye maua, huchukua poleni kwenye miili yao na kuihamisha kutoka ua hadi ua, kusaidia katika uchavushaji. Hii inachochea uzalishaji wa matunda, mbegu, na kuongeza ubora wa mazao ya kilimo.

• Uzalishaji wa Asali: Nyuki wanajulikana sana kwa uzalishaji wao wa asali. Wanakusanya nekta kutoka kwenye maua na kuipeleka kwenye mzinga, ambapo hukibadilisha kuwa asali. Asali ni chakula kitamu na chenye lishe kwa binadamu na wanyama wengine. Pia, uzalishaji wa asali una athari za kiuchumi, kama vile kutoa ajira na kuongeza mapato ya wafugaji wa nyuki.

• Kudumisha Usawa wa Ikolojia: Uwepo wa nyuki katika mazingira una jukumu muhimu katika kudumisha usawa wa ikolojia. Wanachangia katika mzunguko wa rasilimali na kuchanganya vikundi vingine vya wanyama na mimea kwenye mnyororo wa chakula. Mfano ndege wanaoitwa “bee eaters” hupendelea kula nyuki na hivyo uwepo wa nyuki huwanufaisha katika mnyororo wao wa upatikanaji wa chakula.
  • HATARI ZINAZOMKABILI NYUKI.

1. Uharibifu wa mazingira

• Uharibifu wa mazingira, kama vile ukataji miti ovyo, uchomaji wa misitu, na mabadiliko ya matumizi ya ardhi, unaweza kusababisha upotevu wa malisho ya nyuki. Nyuki hutegemea aina mbalimbali za maua kama chakula chao. Wakati mazingira yanaharibiwa, mimea inapotea au inapungua, na hivyo nyuki wanakosa vyanzo vya chakula. Hii inaweza kuathiri sana afya na uhai wa makoloni ya nyuki.

• Matumizi ya viatilifu katika mazao

• Matumizi ya dawa za kilimo na kemikali nyingine katika kilimo yanaweza kuwa hatari kwa nyuki. Nyuki wakichavusha maua yanayotibiwa na dawa za wadudu wanaweza kuambukizwa na sumu hizo. Sumu hizi zinaweza kuathiri afya ya nyuki na kusababisha vifo vya nyuki

• Mabadiliko ya tabia nchi.

• Mabadiliko ya mzunguko wa maua: Mabadiliko ya tabia nchi yanaweza kusababisha mabadiliko katika mzunguko wa maua. Joto la juu au la chini kupita kiasi, mabadiliko ya msimu, na mabadiliko ya mvua yanaweza kusababisha maua kuchanua mapema au kuchelewa. Hii inaweza kuathiri wakati na upatikanaji wa malisho kwa nyuki. Ikiwa maua yanachanua mapema kabla ya nyuki kuanza shughuli zao za uchavushaji au yanakoma kabla ya nyuki kukusanya nekta, basi nyuki wanakosa chakula na hii inaweza kusababisha kupungua kwa idadi yao.

• Magonjwa na vimelea

• Nyuki wanakabiliwa na idadi kubwa ya magonjwa na vimelea ambavyo vinaweza kuathiri afya yao na kuathiri uwezo wao wa kuendeleza makoloni. Baadhi ya aina za magonjwa ambayo yanaweza kumuathiri nyuki. Varroa Mite, Nosema, American Foulbrood, American Foulbrood, European Foulbrood, Sacbrood, Chalkbrood na mengineyo.
  • UHIFADHI WA NYUKI.

Kwa ujumla, uhifadhi wa nyuki ni muhimu kwa kudumisha mfumo wa ikolojia, kuhakikisha usalama wa chakula, kuongeza uchumi kutokana na ufugaji wa nyuki kwa ajili ya asali, na kuhifadhi mazingira. Juhudi za uhifadhi zinapaswa kuzingatia kupunguza matumizi ya dawa za wadudu zenye sumu, kuongeza upatikanaji wa malisho na vyanzo vingine vya chakula kwa nyuki, na kuhakikisha kuwa mazingira yao yanakuwa salama na yenye rasilimali wanazohitaji, Kupotea kwa aina za nyuki kunaweza kusababisha athari kubwa kwa ikolojia na mifumo mingine ya viumbe.

Si hapo tu nyuki pia huchangia kwa kiasi kikubwa katika uchumi. Kwa kuwa wazalishaji wa asali na wachavushaji wa mazao, nyuki huchangia kwenye sekta ya kilimo na biashara, Uhifadhi wa nyuki ni muhimu kwa sababu nyuki ni viumbe muhimu katika mfumo wa ikolojia duniani na pia ni wachavushaji muhimu kwa mimea.

Pia nyuki hutumika kama nyenzo mojawapo muhimu kabisa ya kuzuia Wanyama waharibifu kuingia mashambani au katika makazi ya watu na kufanya uharibifu. Mfano Tembo huogopa sana nyuki na kuwafanya wahifadhi wa Wanyamapori kuanzisha uzio unaotengenezwa kwa kutumia mizinga ya nyuki na kila mzinga huunganishwa kwa nyaya na mzinga mwingine hivyo tembo wakikatiza katika uzio wa mizinga ya nyuki na kugusa nyaya nyuki hutoka na kuwashambulia na tembo hukimbia na kurudi katika maeneo ya hifadhi na kuepusha madhara ambayo yangeweza kuwakumba wananchi na mali zao. Mfano shirika la Tanzania elephant foundation (TEF) huwaelimisha wananchi namna ya kutumia mbinu hii kuwazuia tembo wasifanye uharibifu katika mashamba yao. https://www.tef.or.tz/

MAMBO YA KUSHANGAZA KUHUSU NYUKI.

• Karibu theluthi moja ya chakula tunachokula ni matokeo ya upalizaji wa nyuki wa asali.

• Katika kipindi cha maisha yao wiki 6-8, nyuki wa kike hufanya safari sawa na umbali wa mara 1 ½ ya mzunguko wa Dunia.

• Malkia anayefanya kazi kwa ufanisi anaweza kutaga mayaiya hadi 2,500 kwa siku.

• Nyuki wa asali ndio wadudu pekee wanaozalisha chakula kinacholiwa na binadamu.

• Katika safari moja ya ukusanyaji, nyuki wa asali huzuru kati ya maua 50 hadi 100.

• Nyuki wa asali hupiga mabawa yao mara 200 kwa sekunde, wakitoa sauti yao inayojulikana kama “buzz”.

• Nyuki wa asali hawazaliwi wakijua jinsi ya kutengeneza asali. Badala yake, wanafundishwa kwenye mzinga na nyuki wazee.

• Asali ni tamu kwa asilimia 25 zaidi kuliko sukari ya mezani.

• Asali ndio chakula pekee kinachojulikana kinachojumuisha virutubishi vyote muhimu kudumisha uhai.

• Sumu ya nyuki hutumiwa kama tiba kwa maradhi kadhaa, ikiwa ni pamoja na ugonjwa wa viungo na shinikizo la damu.

• Nyuki-dume hufa baada ya kujamiiana na malki

Kwa kuhitimisha, nyuki ni muhimu kwa utunzaji wa mazingira. Kupotea kwa aina za nyuki kunaweza kusababisha athari kubwa kwa ikolojia na mifumo mingine ya viumbe. Kwa hiyo, kwa kuwalinda na kuwahifadhi nyuki, tunahakikisha kuwa tunadumisha usawa na utajiri wa viumbe hai duniani.

Asante kwa kusoma makala hii, iliyoandikwa na Leon Hermenegild na kuhaririwa na Hillary Mrosso.

Kwa maoni, ushauri na mapendekezo kuhusu makala hii, usisite kuwasiliana na mwandishi wa makala hii kwa mawasiliano hapo chini.

Leon Hermenegild

255 742 398 956

leonehermenegild@gmail.com