Makala kadhaa zilizopita zimeangazia wanyama, utalii uliopo ardhini, yaani nchi kavu. Mengi ya kushangaza na kuvutia sana yemetajwa kwenye makala zilizopita, lakini mengi sana hayajulikani chini ya bahari. Katika makala ya leo tutaingia baharini na kujifunza kwa kina baadhi ya vivutio na maajabu mengine ya viumbe wanaoishi baharini. Moja ya vivutio vingi vilivyopo majini hasa baharini ni uwepo wa Matumbawe. Hivyo basi, msomaji mpenzi msomaji wa makala hii naomba ufuatane name ili tuangazie mengi tusiyoyajua kuhusu matumbawe, sifa zake na umuhimu wake katika mifumo ya ikolojia ya baharini.

Picha hii ya Matumbawe imepigwa na Raavya Bhattacharyya

Matumbawe ni miamba inayopatikana chini ya Bahari, miamba hii hutokana na viumbe hai ambavyo hujulikana kama Polypu za Matumbawe. Miamba ya matumbawe inaundwa baada ya mchakato wa kutengeneza madini ya matumbawe (Coral calcification). Ni mchakato ambao matumbawe hujenga mifupa yao ya Kalsiamu Kaboneti (CaCO₃). Polypu za matumbawe hutoa ioni za Kalsiamu na ioni za Kaboneti , hutoka kwenye maji ya bahari na kuziunganisha ili kutengeneza kalsiamu kaboneti (CaCO₃), ambayo huganda na kuunda muundo mgumu wa mwamba. Kadri muda unavyosonga, kutokana na vizazi vingi vya polypu za matumbawe kuishi na kufa, tabaka za Kalsiamu Kaboneti hujikusanya, na hivyo kusababisha kuundwa na kukua kwa miamba ya matumbawe. Miamba ya matumbawe ni miongoni mwa mifumo ya ikolojia yenye bioanuwai tajiri zaidi duniani.

Mpendwa msomaji ikiwa umepotea katika mchakato wa utengenezwaji wa matumbawe kiasi cha kuhisi ni vitu vya dhahania naomba nikutoe tongo kwa kukujuza maeneo mbalimbali ambapo Matumbawe hupatikana nchini Tanzania;

• Visiwa vya Zanzibar, hasa Unguja na Pemba, vina miamba ya matumbawe yenye utajiri wa spishi mbalimbali. Maeneo kama Nungwi, Kendwa, na Jambiani ni maarufu kwa miamba yao ya matumbawe.
• Kisiwa cha Mafia ambacho kina Hifadhi ya Bahari ya Mafia, ambayo ni moja ya maeneo muhimu ya hifadhi ya matumbawe nchini Tanzania.
• Pwani ya Tanga, hasa karibu na Mkinga, ina miamba ya matumbawe.
• Pwani ya Dar es Salaam ingawa imeathirika kwa kiasi kikubwa kutokana na shughuli za kibinadamu, bado kuna maeneo ambapo matumbawe yanaweza kupatikana, kama vile karibu na Kisiwa cha Bongoyo na Kisiwa cha Mbudya.
• Pwani ya kusini mwa Tanzania, karibu na Mtwara, ina maeneo yenye miamba ya matumbawe.

Wingi wa maeneo yenye Matumbawe nchini ni kwasababu Tanzania ina mwambao mrefu zaidi katika pwani ya Afrika Mashariki, na kwa hivyo ina miamba mingi ya matumbawe.

Kadhalika, ikiwa unahisi Matumbawe ni miamba isiyokuwa na manufaa huko baharini naomba nikuhabarishe juu ya umuhimu wake kwenye Ikolojia ya Baharini na kwa Binadamu;

Picha hii ya Matumbawe imepigwa na Raavya Bhattacharyya

1. Utalii: Miamba ya matumbawe huvutia watalii wengi duniani kote. Wapiga mbizi na wale wanaopenda snorkeling huenda kutazama uzuri wa matumbawe na viumbe vinavyoishi humo. Hii inachangia kwa kiasi kikubwa kwenye uchumi wa nchi nyingi zinazopakana na bahari, hasa nchi za kitropiki kama Tanzania.
2. Makazi na Uzalishaji wa Viumbe: Miamba ya matumbawe hutoa makazi kwa maelfu ya spishi za viumbe vya baharini, ikiwa ni pamoja na samaki, mollusks, crustaceans, na Mwani. Miamba hii inachukuliwa kama “misitu ya mvua ya baharini” kwa sababu ya utajiri wa spishi zinazopatikana humo. Soma zaidi hapa Fahamu Mambo ya Kushangaza Kuhusu Farasi wa Baharini

3. Uvuvi: Miamba ya matumbawe hutoa mazingira ya makazi kwa aina nyingi za samaki na viumbe wengine wa baharini ambao ni chanzo cha chakula na kipato kwa mamilioni ya watu duniani kote.
4. Ulinzi wa Pwani: Miamba ya matumbawe inapunguza nguvu za mawimbi yanayosababishwa na dhoruba na vimbunga, hivyo kulinda fukwe na miundombinu iliyo karibu na pwani kutokana na mmomonyoko.
5. Madawa: Baadhi ya viumbe vinavyoishi kwenye miamba ya matumbawe vina kemikali ambazo zinaweza kutumika katika utengenezaji wa dawa. Utafiti unaendelea kutafuta dawa mpya kutoka kwa viumbe wa baharini wanaoishi kwenye miamba ya matumbawe.
6. Uzalishaji wa Mchanga: Baadhi ya samaki wanaoishi kwenye miamba ya matumbawe hula matumbawe na kutoa mchanga baada ya kuvunja matumbawe hayo. Mchanga huu husaidia kujenga fukwe na kisiwa kipya.
7. Vifaa vya Ujenzi: Katika baadhi ya maeneo, hasa visiwani, matumbawe yamechimbwa na kutumiwa kama vifaa vya ujenzi au kujenga nyumba na miundombinu mingine.
8. Uhifadhi wa Kaboni: Mwani (Algae) zinazokua kwenye miamba ya matumbawe hufanya photosynthesis, zikichukua gesi ya kaboni (CO2) kutoka kwenye maji na kutoa oksijeni. Hii inasaidia katika kudhibiti mzunguko wa kaboni kwenye mazingira ya baharini.
9. Mapambo: Baadhi ya matumbawe, hasa yale yenye rangi nzuri, hutumika kutengeneza vipamba kama vile shanga, pete, na mapambo mengine.
10. Utafiti na Elimu: Miamba ya matumbawe hutumika kwa utafiti wa kisayansi, kusoma mabadiliko ya hali ya Tabia ya nchi, na kutoa elimu juu ya ikolojia ya baharini.

Mpenzi msomaji wa Makala licha ya faida tulizojionea, yakupasa ufahamu kuwa miamba ya matumbawe inakabiliwa na hatari na changamoto nyingi, kama; Soma zaidi Fahamu Maajabu Ya Kiumbe Wa Baharini Aitwae Kasa

Picha hii ya Matumbawe imepigwa na Raavya Bhattacharyya

1. Ongezeko la Joto la Bahari: Mabadiliko ya hali ya Tabia ya nchi yamesababisha ongezeko la joto la bahari, na hili linaathiri matumbawe kwa kusababisha blidi ya matumbawe (coral bleaching). Wakati joto la bahari linaongezeka, matumbawe hupoteza mwani za zooxanthellae ambazo hutoa rangi na virutubisho kwa matumbawe, hivyo kusababisha matumbawe kupoteza rangi yake.
2. Uchafuzi wa Maji: Uchafuzi unaosababishwa na kemikali, mafuta, taka, na virutubisho unaweza kuwa na athari mbaya kwa matumbawe. Virutubisho vingi vinaweza kusababisha kuzidi kwa mwani, ambao unaweza kufunika matumbawe na kuzuia mwanga wa jua.
3. Uvuvi Uliokithiri: Uvuvi uliokithiri au usio na mpango unaweza kuharibu miamba ya matumbawe, hasa pale ambapo mbinu kama kutumia mabomu au sumu hutumika.
4. Magonjwa ya Matumbawe: Kuna ongezeko la magonjwa yanayoathiri matumbawe katika maeneo mbalimbali duniani, ambayo yanaweza kusababisha kufa kwa matumbawe.
5. Mabadiliko ya pH ya Bahari: Kuchukua kwa kiwango kikubwa cha CO₂ na bahari kunasababisha mazingira ya bahari kuwa asidi zaidi (acidification). Hii inaweza kufanya iwe vigumu kwa matumbawe kutengeneza na kudumisha madini yake ya kalsiamu kaboneti
6. Shughuli za Kibinadamu: Shughuli kama ujenzi wa fukwe, uchimbaji wa matumbawe kwa ajili ya ujenzi na mapambo, na utalii ambao haujasimamiwa vizuri, vinaweza kuathiri miamba ya matumbawe.
7. Mikondo na Mawimbi Makali: Mikondo mikali ya bahari na mawimbi yanayosababishwa na dhoruba na vimbunga vinaweza kuharibu miamba ya matumbawe.
8. Viumbe Washindani na Wavamizi: Baadhi ya viumbe kama mwani wa maharagwe wa taji (crown-of-thorns starfish) wanaweza kusababisha uharibifu mkubwa kwa miamba ya matumbawe wanapozidi kwa idadi.

Nini kifanyike ili kunusuru Misitu ya mvua ya baharini (Matumbawe)?

Picha hii ya Matumbawe imepigwa na Raavya Bhattacharyya

Kunusuru miamba ya Matumbawe inahitaji juhudi za kimataifa, kitaifa, na za jamii ili kuhakikisha kwamba mifumo hii muhimu ya ikolojia inalindwa na kurejeshwa. Hapa ni baadhi ya hatua ambazo zinaweza kuchukuliwa ili kunusuru matumbawe:

1. Kuunda na kusimamia hifadhi za baharini ambapo uvuvi na shughuli nyingine zinadhibitiwa au zinazuiwa kabisa ili kuruhusu matumbawe kurejea na kukua bila vikwazo.
2.  Kuwaelimisha na kuwahamasisha wananchi, watalii, na wadau wengine juu ya umuhimu wa matumbawe na jinsi ya kulinda na kuhifadhi miamba ya matumbawe.

3. Kuhimiza mbinu za uvuvi zinazotunza mazingira ili kupunguza athari kwa miamba ya matumbawe. Hii inajumuisha kupiga marufuku mbinu hatari kama uvuvi wa kutumia mabomu na sumu.
4. Kutekeleza sheria na kanuni za kudhibiti uchafuzi kutoka kwa shughuli za ardhi kama kilimo, viwanda, na maji taka ili kuhakikisha kwamba kemikali na virutubisho havipati nafasi ya kufika baharini.
5. Ufuatiliaji na Utafiti: Kufuatilia afya ya miamba ya matumbawe ili kutambua haraka mabadiliko au tishio na kuchukua hatua stahiki. Utafiti unaweza pia kusaidia kugundua mbinu mpya za kurejesha na kuhifadhi matumbawe.
6. Kupunguza Athari za Mabadiliko ya Hali ya Tabia ya Nchi: Kuchukua hatua za kupunguza utoaji wa gesi chafu ili kudhibiti mabadiliko ya hali ya hewa, ambayo ni tishio kubwa kwa matumbawe.
7. Kurejesha Miamba ya Matumbawe: Kutumia mbinu za kurejesha miamba kwa kutumia teknolojia mpya, kama vile kukuza matumbawe katika maabara na kuyahamisha kwenye miamba iliyoathirika.
8.  Kuzuia au kudhibiti uchimbaji wa matumbawe kwa ajili ya ujenzi, mapambo, au biashara nyingine.

9. Kushirikisha Jamii za Pwani: Kuwahamasisha na kuwaelimisha wakazi wa pwani kuhusu umuhimu wa matumbawe na jinsi ya kulinda mazingira haya.
10. Ushirikiano wa Kimataifa: Kufanya kazi kwa pamoja na nchi nyingine, mashirika ya kimataifa, na wadau wengine kuendeleza mikakati na mipango ya kulinda miamba ya matumbawe.

Mpenzi msomaji wa Makala, Matumbawe yamekuwa na umuhimu wa kipekee katika historia ya binadamu, hususan kwa jamii zilizoishi karibu na pwani au visiwani. Mababu zetu walitumia Matumbawe kama;

• Vifaa vya Ujenzi: Katika maeneo mengi duniani, hasa visiwani, matumbawe yamechimbwa na kutumika kama vifaa vya ujenzi. Kwa mfano, katika Visiwa vya Zanzibar na pwani nyingine za Afrika Mashariki, majengo mengi ya kihistoria yamejengwa kwa matumbawe.
• Dini na Mila: Matumbawe, hasa yale mekundu, yamekuwa na umuhimu katika shughuli za kidini na mila katika jamii nyingi. Yalitumika kama alama za kidini, kama vile katika sherehe za kiutamaduni.
• Mapambo: Matumbawe yamekuwa yakitumika kama mapambo kwa maelfu ya miaka. Kutokana na rangi zao na umbo lao la kuvutia, matumbawe yalitumika kutengeneza shanga, pete, na vipambo vingine.
• Dawa na Tiba: Baadhi ya jamii za asili zilitumia matumbawe au viumbe vinavyoishi kwenye matumbawe kama dawa au sehemu ya matibabu ya kiasili.
• Chanzo cha Chakula: Wanyama wengine wanaoishi kwenye miamba ya matumbawe, kama vile samaki, mollusks, na crustaceans, wamekuwa chanzo kikubwa cha chakula kwa binadamu. Soma zaidi makala hii Faida za Kilimo cha Mwani na Athari Zake Katika Uhifadhi wa Bahari
• Uchumi: Miamba ya matumbawe, kwa kuwa makazi ya samaki wengi na viumbe vingine vya baharini, imewezesha uvuvi na kwa hivyo imechangia kwa kiasi kikubwa kwenye uchumi wa jamii nyingi za pwani.
• Mawasiliano: Katika historia, matumbawe yalitumika kama alama za mawasiliano. Kwa mfano, kwenye Visiwa vya Pasifiki, vipande vya matumbawe vilitumika kama alama au kumbukumbu katika mawasiliano ya kiasili.
• Ulinzi: Miamba ya matumbawe iliweza kutumika kama kinga ya asili dhidi ya adui au wanyama hatari wa baharini kwa jamii zilizoishi karibu na pwani.

Matumizi haya ya kihistoria yanaonyesha jinsi matumbawe yalivyo na umuhimu wa kipekee katika historia, utamaduni, na maendeleo ya jamii nyingi duniani, kwanini sisi tuwe walafi kiasi cha kushindwa kuwarithisha vizazi vijavyo? Kwanini sisi tushindwe kutunza Lulu hii ambayo imekuwa na faida nyingi kwetu?

Mpenzi msomaji, maswali yangu yanaibuka kutokana na uharibifu mkubwa kusababishwa na binadamu. Ni kiu yangu kuona tunatunza mazingira ili yatutunze. “Tumerithishwa, Tuwarithishe”

Makala hii Imeandaliwa na;

MAUREEN FRANCIS DAFFA

maureen.nick08@gmail.com

+255626331871